Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιώντας κορυφαίους ποιητές μας έφερε την υψηλή ποίηση κοντά στον λαό. Ενας από αυτούς ήταν ο Γιώργος Σεφέρης, ο οποίος έφυγε από τη ζωή, πριν από 50 χρόνια, στις 20 Σεπτεμβρίου 1971, με τη σορό του να εκτίθεται σε δημόσιο προσκύνημα στον Ιερό Ναό Mεταμορφώσεως του Σωτήρος στην Πλάκα και την κηδεία του να εξελίσσεται σε διαδήλωση κατά της χούντας.

Μέγα πλήθος, κυρίως νέοι, μαθητές και φοιτητές, με λουλούδια ή μια ποιητική συλλογή του στα χέρια προσκυνούν το φέρετρο του νομπελίστα, ενώ η νεκρική πομπή προς το Α’ Νεκροταφείο μετατρέπεται σε αντιδικτατορική πορεία, ο κόσμος σταματά την κυκλοφορία μπροστά στην Πύλη του Αδριανού και αρχίζει να τραγουδά το απαγορευμένο τότε τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους Σεφέρη, την «Αρνηση».

Η «Αρνηση» ή «Στο περιγιάλι το κρυφό», όπως είναι ευρύτερα γνωστό, είναι χιλιοτραγουδισμένη. Παράλληλα, σηματοδοτεί την «ένωση» του μεγαλοαστού διπλωμάτη με τον αγωνιστή της Αριστεράς. Για να γίνει όμως η σύγκλιση Μίκη-Σεφέρη χρειάστηκαν αρκετές συναντήσεις και «διαβουλεύσεις». Οπως έχει αφηγηθεί ο κορυφαίος συνθέτης, με αφορμή την παρουσίαση της «Αντιγόνης» του στο Κόβεν Γκάρντεν, το φθινόπωρο του 1960, έγινε η πρώτη συνάντηση με τον Σεφέρη στο Λονδίνο, όπου υπηρετούσε ως πρεσβευτής.

Ηταν φανερή η έκπληξη του ποιητή ακούγοντας πρώτη φορά τη συμφωνική μουσική του Μίκη, ενώ η δεύτερη έκπληξη ήταν όταν του πρότεινε να μελοποιήσει ποιήματά του. Γυρνώντας στο Παρίσι, ο Θεοδωράκης έγραψε μουσική για την «Αρνηση», τα «Κράτησα τη ζωή μου», «Ανθη της πέτρας», «Μέσα στις θαλασσινές σπηλιές» και στο δεύτερο ταξίδι του στο Λονδίνο τα παρουσίασε στο ζεύγος Σεφέρη, σε δείπνο, στην πρεσβεία. Οπως αφηγείται:

«Κάθισα στο πιάνο και άρχισα να τραγουδώ και να παίζω την “Αρνηση”. Μετά τον δεύτερο στίχο, η κυρία Μαρώ γέλασε νευρικά. Σταμάτησα.

– Τι συμβαίνει, Μαρώ; τη ρωτά ο Σεφέρης αυστηρά.

– Με συγχωρείτε… Ομως αυτό το ποίημα το έχω ακούσει τόσες και τόσες φορές να το απαγγέλλει ο Γιώργος, που μου φαίνεται τόσο περίεργο να το ακούω με μουσική… Μ’ αρέσει πολύ.

Οταν τελείωσα και το τελευταίο τραγούδι, το ζεύγος ήταν ικανοποιημένο. Ο Σεφέρης, πάντα μετρημένος και βαρύς. Ομως στα μάτια του είδα τη λάμψη του δημιουργού που χαιρόταν για τη νέα μορφή που έπαιρνε ξαφνικά η ποίησή του. Τώρα βιαζόταν να το δει τραγουδισμένο…».

Κι όταν αργότερα ήρθε η στιγμή να ηχογραφηθεί η «Αρνηση», ο συνθέτης είχε επισημάνει στον Μπιθικώτση:

«-Πρόσεξε την άνω τελεία. Εκεί που λες ‘’πήραμε τη ζωή μας’’, βάλε παύση πριν πεις ‘’λάθος’’.

Στ’ αυτιά μου είχα την προτροπή-παράκληση του ποιητή:

– Την άνω τελεία! Την άνω τελεία! Αλλιώτικα μου αντιστρέφεις το νόημα.

Τελικά όμως αυτό αποδείχθηκε ανεφάρμοστο στην πράξη, με αποτέλεσμα να ακουστεί η λέξη ‘’λάθος’’ κολλητά στο ‘’πήραμε τη ζωή μας’’, δίνοντας αντίθετο νόημα στο ποίημα. Ομως πόσο κατανοητό ήταν για τον λαό, που ποιος λίγο, ποιος πολύ, είχε πάρει τη ζωή του λάθος…».

Ηγετική μορφή στην ποίηση και τη θεωρία της λογοτεχνίας στην Ελλάδα του 20ού αιώνα, ανανεωτής που προέταξε την έννοια της ελληνικότητας στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πραγματικότητας, ήταν ο πρώτος Ελληνας που τιμήθηκε με Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1963 και στην ομιλία του στη Στοκχόλμη, κατά την τελετή απονομής συνόψισε τις πεποιθήσεις του, αφ’ ενός για την άμεση και αδιάσπαστη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας και αφ’ ετέρου για την αναγκαιότητα και τη λειτουργία της ποίησης στον σύγχρονο κόσμο, καταλήγοντας: «Σ’ αὐτὸ τὸν κόσμο, ποὺ ὁλοένα στενεύει, ὁ καθένας μας χρειάζεται ὅλους τοὺς ἄλλους. Πρέπει ν’ ἀναζητήσουμε τὸν ἄνθρωπο, ὅπου καὶ νὰ βρίσκεται.

Ὅταν στὸ δρόμο τῆς Θήβας, ὁ Οἰδίπους συνάντησε τὴ Σφίγγα, κι αὐτὴ τοῦ ἔθεσε τὸ αἴνιγμά της, ἡ ἀπόκρισή του ἦταν: ὁ ἄνθρωπος. Τούτη ἡ ἁπλὴ λέξη χάλασε τὸ τέρας. Ἔχουμε πολλὰ τέρατα νὰ καταστρέψουμε. Ἂς συλλογιστοῦμε τὴν ἀπόκριση τοῦ Οἰδίποδα».

Ο Γιώργος Σεφέρης (πραγματικό επώνυμο Σεφεριάδης) γεννήθηκε στις 13 Μαρτίου 1900 στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας, τελείωσε το Γυμνάσιο στην Αθήνα και σπούδασε Νομικά στο Παρίσι. Το 1926 αρχίζει τη διπλωματική του σταδιοδρομία, διοριζόμενος στο υπουργείο Εξωτερικών ως ακόλουθος.

Μετά την κήρυξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου θα ακολουθήσει την ελληνική κυβέρνηση στην Κρήτη, την Αίγυπτο, τη Νότια Αφρική και τη νότια Ιταλία, και μετά την απελευθέρωση στην Αθήνα όπου και μένει μέχρι το 1948. Κατόπιν διορίζεται σύμβουλος στις ελληνικές πρεσβείες στην Αγκυρα και στο Λονδίνο, αργότερα πρέσβης στον Λίβανο, στη Συρία, την Ιορδανία και στο Ιράκ και τελικά στο Λονδίνο (1957-1962).

Από νεαρός έγραφε, ενώ η συλλογή «Στροφή» ήταν το πρώτο του έργο που δημοσιεύτηκε το 1931 και ακολούθησαν μεταξύ άλλων: «Στέρνα» (1932), «Μυθιστόρημα» (1935), «Γυμνοπαιδία» (1936), «Τετράδιο Γυμνασμάτων 1928-1937» και «Ημερολόγιο Καταστρώματος Α’» (1940), «Ημερολόγιο Καταστρώματος Β’» (1944), «Κίχλη» (1947), «Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ’» (1955), «Τρία Κρυφά Ποιήματα» (1966) κ.ά.

Αρκετοί κατηγόρησαν τον Γιώργο Σεφέρη ότι δεν εκφράστηκε εξαρχής εναντίον της χούντας, προστατεύοντας τη διπλωματική καριέρα του κι άλλοι τον υποστήριξαν λέγοντας ότι η αντίσταση ήταν συγκαλυμμένη στους στίχους του, με μεταφορές και συμβολισμούς. Ο ίδιος αρνήθηκε να δημοσιεύσει οτιδήποτε στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο, ενώ στις 28 Μαρτίου 1969 αποφάσισε να σπάσει τη σιωπή του και με μια κασέτα που έφτασε λαθραία στο BBC έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για την τραγωδία στην οποία η δικτατορία οδηγούσε τη χώρα.

Στη συγκλονιστική, ιστορική πλέον, ομιλία του κατέληγε: «Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς κανέναν απολύτως πολιτικό δεσμό και, μπορώ να το πω, μιλώ χωρίς φόβο και χωρίς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή. Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου. Παρακαλώ τον Θεό να μη με φέρει άλλη φορά σε παρόμοια ανάγκη να ξαναμιλήσω».

⚫ INFO: Τα ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη που έγιναν τραγούδια (σε μουσική Θεοδωράκη, Μαρκόπουλου, Ανδριόπουλου, Μούτση, Πασχαλίδη κ.ά.) θα παρουσιαστούν στο Ηρώδειο, στις 8 Οκτωβρίου, στη μουσική παράσταση «Φορώντας χρώματα ανοιχτά», με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τον θάνατό του. Ερμηνεύουν οι: Γιάννης Κότσιρας, Γιώτα Νέγκα, Παυλίνα Βουλγαράκη, Δήμητρα Σελεμίδου, Παντελής Κυραμαργιός.

⚫ Η Λήδα Κοντογιαννοπούλου ζωγραφίζει το σπίτι του Σεφέρη, τη θρυλική «Αγρας 20», στην έκθεσή της «Το Σπίτι της Μνήμης», που εγκαινιάζεται στις 23 Σεπτεμβρίου στην Πινακοθήκη Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, εκεί όπου φυλάσσεται και το Νόμπελ του ποιητή.

⚫ Και βέβαια να θυμίσουμε ότι η «Εφ.Συν.» στις 21 Αυγούστου είχε κυκλοφορήσει το τέταρτο τεύχος της σειράς «Το αποτύπωμα της λογοτεχνίας στην Ασφάλεια», που περιείχε σε αποκλειστικότητα τον φάκελο του Σεφέρη (καθώς και του Αγγελου Σικελιανού).

Παρή Σπίνου