Τα καλά του streaming: πληρώνεις ένα μικρό ποσό και βλέπεις από το σπίτι σου μια ταινία από το 23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Οχι βέβαια πως συγκρίνεται με τον κινηματογράφο, ούτε θα σας πω ότι δεν θα ήθελα να είμαι στον κατάμεστο θερινό κινηματογράφο της Θεσσαλονίκης, την περασμένη Παρασκευή, για να δω εκεί το νέο ντοκιμαντέρ της Βίκης Αρβελάκη, «Κρουσώνας: Στα χνάρια του Καπετάν Σατανά».

Το ντοκιμαντέρ –παραγωγής 2021– αναφέρεται στην προσωπικότητα και τη δράση του αρχηγού της ανταρτικής ομάδας «Σατανάς», του Αντωνίου Γρηγοράκη. Ενα πολυεπίπεδο κινηματογραφικό «πορτρέτο» του ίδιου και ανθρώπων που στελέχωσαν την αντιστασιακή του ομάδα στην Κρήτη, αλλά και μια δηκτική ματιά στους δωσίλογους της περιοχής. Το φιλμ συμμετέχει στο «Τμήμα Ανοιχτοί Ορίζοντες».

«Η Αντίσταση πάντα με γοήτευε και με γοητεύει», μας λέει η Βίκη Αρβελάκη, που εκτός από τη σκηνοθεσία έκανε και την παραγωγή. «Στην Κρήτη, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχαμε πολλές μορφές Αντίστασης, η μια ήταν το αντάρτικο, δηλαδή η ένοπλη παρουσία στα βουνά. Ο «Σατανάς» ήταν αρχηγός μιας τέτοιας ένοπλης ομάδας. Αυτές οι προσωπικότητες δεν έκαναν τίποτα παραπάνω από το αυτονόητο, να σταθούν στη σωστή μεριά της ιστορίας.

Ο Καπετάνιος πάνω στον οποίο έγινε η ταινία, ο Αντώνιος Γρηγοράκης ή «Σατανάς», ήταν μια ήρεμη δύναμη αλλά και δαιμόνια, όταν έπρεπε να προβεί σε εκκαθάριση των συνεργατών των Γερμανών. Ο Κρουσώνας, το ορεινό αυτό χωριό της Κρήτης, μετρά μεγάλο αριθμό θυμάτων από την Κατοχή, μα και μεγάλο αριθμό προσώπων που εκκαθαρίστηκαν από την Αντίσταση».

● Είχατε αντιδράσεις για τα ονόματα των δωσίλογων που αναφέρετε στην ταινία;

Δεν μιλάμε εύκολα για τα δύσκολα θέματα του παρελθόντος μας. Και, όταν μιλάμε, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να ξέρουμε τι λέμε και κυρίως από ποιους ακούμε. Η χώρα μας έχει παράδοση σε ήρωες που δεν ήταν ήρωες, μα επικαλούμενοι ένα επίπλαστο παρελθόν έστησαν καριέρες. Επίσης, έχουμε παράδοση να μη λέμε τα ονόματα των προδοτών και, όταν τα λέμε, να ξεσηκώνονται θύελλες γιατί θίξαμε τον πρόγονο κάποιου. Δεν είχαμε αντιδράσεις για όσα αναφέρουμε στην ταινία, πολύ απλά γιατί οι άνθρωποι αυτοί έχουν δικαστεί και καταδικαστεί. Το ζητούμενο είναι να κατανοήσουμε ότι «ο άντρας κάνει τη γενιά και όχι η γενιά τον άντρα», όπως λέμε εδώ στην Κρήτη. Το ίδιο φυσικά ισχύει και για τις γυναίκες και ας μην υπάρχει μαντινάδα αντίστοιχη για τις γυναίκες.

Η Κατερίνα Μπικάκη, αρχισυντάκτρια και σεναριογράφος του φιλμ, μας δίνει το story: «Η ταινία μας ακολουθεί τα γεγονότα της Μάχης της Κρήτης, της Κατοχής και της Αντίστασης, με επίκεντρο το χωριό Κρουσώνας στο Ηράκλειο. Ο αγώνας των Κρουσανιωτών ήταν δύσκολος. Δεν είχαν να πολεμήσουν μόνο τoν ορατό εχθρό, μα και τον αόρατο, εκείνους που συντάχθηκαν με τον κατακτητή.

Το τίμημα της προδοσίας είναι βαρύ για τη μικρή κοινωνία του Κρουσώνα. Η ομάδα ανταρτών ΣΑΤΑΝΑ, με αρχηγό τον μεγάλο αγωνιστή Αντώνη Γρηγοράκη, αποφασίζει να εκδικηθεί τους προδότες του χωριού της, και ίσως είναι το μοναδικό μέρος στην Κρήτη που την υπόθεση της κάθαρσης την ανέλαβαν μόνοι τους, σκοτώνοντας τους δωσίλογούς τους. Ετσι χύνεται πολύ αίμα, ο Κρουσώνας όμως μετά την Κατοχή κάνει τον απολογισμό του, γιατρεύει τις πληγές του και ξαναγεννιέται μέσα από τις στάχτες του».

● Πόση έρευνα κάνατε και ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσατε;

Κατερίνα Μπικάκη: Η έρευνά μας διεξήχθη σε συνεργασία με τους ιστορικούς – επιστημονικούς συμβούλους Κωστή Μαμαλάκη και Γιώργο Τζωράκη. Περιελάβανε αρκετή βιβλιογραφία, εφημερίδες της εποχής, φωτογραφίες, ηχητικά ντοκουμέντα και, φυσικά, καταγραφή μαρτυριών από ανθρώπους που έζησαν κι έχουν ζωντανές μνήμες των γεγονότων εκείνων.

Επειδή ο Αντώνης Γρηγοράκης είχε άμεση επαφή με τις Βρετανικές Υπηρεσίες πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ως δυσκολία θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την έρευνα σε ένα κομμάτι του αρχείου που αφορά τη S.O.E., τον συμμαχικό στόλο, κινήσεις υποβρυχίων κι άλλων πλωτών μέσων, καθώς και τις μυστικές διεισδύσεις πρακτόρων στο κατεχόμενο νησί.

● Η Κρήτη είχε κάτι διαφορετικό, γενικότερα, σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ελλάδα;

Βίκη Αρβελάκη: Κατ΄ αρχάς η Μάχη της Κρήτης ήταν ένα μοναδικό φαινόμενο, όπου ο ντόπιος πληθυσμός, οι άμαχοι, αντιστάθηκαν στη γερμανική εισβολή. Αυτό σηματοδότησε τη στάση του νησιού στα χρόνια που ακολούθησαν. Κατά την περίοδο της γερμανο-ιταλικής Κατοχής δημιουργήθηκαν πολλές ανταρτικές ομάδες, αντιστασιακοί πυρήνες, οργανώσεις πληροφοριών και δολιοφθοράς και άλλα. Στην ταινία μας μπορέσαμε να φωτίσουμε αυτές τις μικροϊστορίες.

Δημήτρης Κανελλόπουλος