Aqueous (2017) της Jen Lewin στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχος, Αθήνα, Ελλάδα, 2021. Φωτογραφία: ΚΠΙΣΝ/ Νίκος Καρανικόλας. Artwork © 2021 Jen Lewin
Το φως είναι ένα παντοδύναμο εργαλείο για να μεταδώσεις με άμεσο και οικουμενικό τρόπο μηνύματα. Χωρίς τα γλωσσικά όρια, εκπέμπει με διαύγεια αισθήματα χαράς, θαλπωρής, μέθεξης και ευτυχίας. Γι’ αυτό θα δεις αμέτρητα μικρά παιδιά να τρέχουν δίχως σταματημό κάθε Χριστούγεννα στο Κέντρο Πολιτισμού – Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», από το Κανάλι με τα στολισμένα πλατάνια και το παγοδρόμιο έως τα στρέμματα του Πάρκου, όπου ανάβει ο ενθουσιασμός κι η περιέργειά τους με τις μεγάλες φωτεινές εγκαταστάσεις που προστίθενται, παρακαλώντας κάθε φορά τους γονείς τους για μια μικρή παράταση, όταν βραδιάζει και πρέπει να επιστρέψουν σπίτι.
Ο θεσμός των φωτεινών εγκαταστάσεων που διατηρεί το ΚΠΙΣΝ στο χριστουγεννιάτικο στολισμό του από το 2017, φέρνοντας λίγη από τη δόξα των μεγάλων light festivals που σημειώνονται ανά τον κόσμο, όπως το Fête des Lumières στη Λιόν και το διάσημο Diwali στην Ινδία, είναι και φέτος γεγονός, με τέσσερα εντυπωσιακά έργα που μόλις άνοιξαν για το κοινό, μαζί με την επίσημη φωταγώγηση που έγινε το βράδυ της Τετάρτης (1/12). Μιλήσαμε με τους δημιουργούς για το concept και τις λεπτομέρειες των έργων που αναμένεται να κλέψουν την παράσταση στα social media.
«Aqueous»: Κυνηγώντας τα χρώματα νιώθεις ξανά παιδί
Aqueous (2017) της Jen Lewin στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχος, Αθήνα, Ελλάδα, 2021. Φωτογραφία: ΚΠΙΣΝ/ Νίκος Καρανικόλας. Artwork © 2021 Jen Lewin
Προτού ακόμη ανοίξει το έργο για το κοινό, όσο η Jen Lewin τέσταρε τις χρωματικές αποχρώσεις in situ στο μεγάλο γλυπτό της, τα μάτια των παιδιών άστραφταν από ενθουσιασμό. Τοποθετημένες στο έδαφος διαδοχικά, δεκάδες πλατφόρμες LED φωτισμού διαμορφώνουν καμπυλωτές διαδρομές, οι οποίες πέρα από το ότι σχηματίζουν ένα εντυπωσιακό, συμμετρικό γλυπτό μεγάλης κλίμακας που ακτινοβολεί, αποκτούν ζωή με το ανθρώπινο βήμα: όλες οι πλατφόρμες έχουν ενσωματωμένους αισθητήρες βαρύτητας και, βάσει του κώδικα με τον οποίο τις έχει ρυθμίσει η εικαστικός, αλλάζουν χρώμα, όταν κάποιος περπατά ή τρέχει επάνω τους.
Παντρεύοντας την τέχνη με την τεχνολογία στην πρακτική της, η εικαστικός με έδρα το Μπρούκλιν έχει κερδίσει αναγνώριση σε διεθνές επίπεδο. Πάμπολλα είναι τα γλυπτά της που κοσμούν μόνιμα το δημόσιο χώρο σε όλη την έκταση της αμερικανικής ηπείρου κι άλλα τόσα που ταξιδεύουν από μέρος σε μέρος, μαγεύοντας με το φως τους διαφορετικές κουλτούρες.
Jen Lewin: «Όταν έρχεται η συζήτηση στο παιχνίδι, φαίνεται τελικά ότι όλοι οι άνθρωποι είμαστε πολύ περισσότερο ίδιοι απ’ όσο νομίζουμε».
Το «Aqueous» που παρουσιάζεται τώρα, σχεδιάστηκε το 2017 και στο μεσοδιάστημα έχει εκτεθεί σε Χονγκ Κονγκ, Σύδνεϋ, Ιαπωνία, Οκλαχόμα, Λος Άντζελες, Νεβάδα κ.α. Ωστόσο, ποτέ δεν πρόκειται για το ίδιο ακριβώς γλυπτό: κάθε φορά, η Jen Lewin μελετά πρώτα το τοπίο –στην περίπτωση του ΚΠΙΣΝ, για παράδειγμα, έλαβε ένα σχέδιο του πάρκου– κι έπειτα καταλήγει στη διαρρύθμιση που αρμόζει καλύτερα στο χώρο.
Aqueous (2017) της Jen Lewin στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχος, Αθήνα, Ελλάδα, 2021. Φωτογραφία: ΚΠΙΣΝ/ Νίκος Καρανικόλας. Artwork © 2021 Jen Lewin
Χωρίς αμφιβολία, είναι το πιο διασκεδαστικά από τα φετινά έργα. «Στόχος της δουλειά μου είναι να εμπλακεί ο κόσμος, να γίνει ένα με το έργο», λέει η ίδια. «Κατά τη γνώμη μου, η τέχνη στο δημόσιο χώρο οφείλει να απευθύνεται άμεσα στον κόσμο – είτε πρόκειται για ένα έργο που καλεί για διάδραση, είτε μεταφέρει μια ιδέα για την οποία ολόκληρη η κοινότητα είναι περήφανη, κατά μία έννοια να την ορίζει ταυτοτικά».
Η Jen Lewin ακολουθεί σταθερά το δρόμο του παιχνιδιού, με το φως να αποτελεί το κύριο εργαλείο της, διότι είναι ένα «διαπολιτισμικό μέσο, που όλοι οι άνθρωποι όλων των ηλικιών αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο». Εξού και το γεγονός ότι όπου κι αν προσγειώνονται τα έργα της, από την Ανατολή μέχρι τη Δύση, οι αντιδράσεις του κοινού είναι το ίδιο ενθουσιώδεις. «Όταν έρχεται η συζήτηση στο παιχνίδι, φαίνεται τελικά ότι όλοι οι άνθρωποι είμαστε πολύ περισσότερο ίδιοι απ’ όσο νομίζουμε».
«Living Lantern»: Ένα άγνωστης προέλευσης πλάσμα που αναπνέει
Living Lantern των NEON και Frankie Boyle Studio. Φωτογραφία: ΚΠΙΣΝ/ Νίκος Καρανικόλας
Στο πλάτωμα του Πευκώνα, ανάμεσα σε θάμνους και ψηλά δέντρα, ένα ιδιάζον πλάσμα πρωταγωνιστεί. Μοιάζει με υπερμεγέθης θαλάσσια ανεμώνη που παραπλανά για ζωντανή, καθώς κουνάει αργά τα πέταλά της πάνω-κάτω, αποκαλύπτοντας το εκτυφλωτικό φως που πηγάζει απ’ τον πυρήνα της. Ωστόσο, μια ματιά στον τίτλο που φέρει το έργο, όσο και στο πολύγωνο σχήμα του φτιαγμένου από κόντρα πλακέ σκελετού του, λύνει το μυστήριο. Είναι το «Ζωντανό Φανάρι» της ομάδας NEON με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο και κατασκευάστηκε σε συνεργασία με το Frakie Boyle Studio.
Όπως εξηγούν οι καλλιτέχνες, βασικό τους κίνητρο ήταν να δημιουργήσουν ένα έργο με το οποίο το κοινό θα συνδεθεί, ει δυνατόν σε σημείο που να αναπτυχθεί μια σφαίρα διαλογισμού. «Σε αυτή την περίπτωση, ένα ζωόμορφο έργο παροτρύνει το θεατή να συσχετιστεί μαζί του με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζει άλλα έμβια όντα, με συμπόνια δηλαδή και θαλπωρή», αναφέρουν τα μέλη της ομάδας NEON.
Living Lantern των NEON και Frankie Boyle Studio. Φωτογραφία: ΚΠΙΣΝ/ Νίκος Καρανικόλας
«Θέλαμε να φτιάξουμε ένα γλυπτό με δύο προσωπικότητες», συνεχίζουν οι ίδιοι, «κατά τη διάρκεια της ημέρας, ο ήλιος φωτίζει την επιδερμίδα του, εντείνοντας την υλικότητα και την κίνησή των πτερυγίων, ενώ κατά τη διάρκεια της νύχτας, το βάρος της προσοχής αντιστρέφεται, καθώς το φως αναδύεται απ’ τον πυρήνα του». Τότε είναι που οι αργά μεταβαλλόμενοι χρωματισμοί εντείνουν την επίδρασή τους, καλώντας για επικοινωνία με κάτι άγνωστο, έως και υπερβατικό.
«Crop Circles»: Αγρολυφικά με το πάτημα ενός κουμπιού
Crop Circles των Beforelight. Φωτογραφία: ΚΠΙΣΝ/ Νίκος Καρανικόλας
Το έργο που είχε παρουσιαστεί τα Χριστούγεννα του 2018 στο ΚΠΙΣΝ από τους Beforelight –τη διασημότερη εγχώρια ομάδα στον τομέα των φωτεινών παρεμβάσεων, με συμμετοχές σε μπιενάλε, παρουσιάσεις σε μουσεία και τιμητικές διακρίσεις– επιστρέφει στα Φυτεμένα Δώματα, εκατέρωθεν του ανηφορικού μονοπατιού, απ’ όπου και ενεργοποιείται η εγκατάσταση.
Με το πάτημα ενός κουμπιού, τα στεφάνια ανάβουν και με το χρυσαφί τους χρώμα, όπως και το τέλειο γεωμετρικό τους σχήμα, συντονίζουν ένα οπτικό παιχνίδι που είναι ορατό μόνο απ’ το «μπαλκόνι» του Φάρου, σε κάτοψη.
«Μπορεί η φετινή τοποθέτηση της εγκατάστασης να μην είναι εντέλει τόσο διαφορετική σε σχέση με εκείνη του 2018, ωστόσο είναι πολύ διαφορετική η συνθήκη με την οποία εμείς αντιλαμβανόμαστε και ερχόμαστε σε επαφή με την επανέκθεση αυτού του έργου μας», σχολιάζουν οι Beforelight. «Ύστερα από τα δύο χρόνια αυτής της ανοίκειας ατμόσφαιρας που έφερε η πανδημία, και μετά την προσπάθεια όλης της ανθρωπότητας να επανακτήσει την κοινωνική της λειτουργία και τη σχέση της με το δημόσιο χώρο, θεωρούμε ότι η πρόσληψη και η εμπειρία της εγκατάστασης από τους επισκέπτες, θα είναι, εκ των όντων, πολύ διαφορετικές».
Crop Circles των Beforelight. Φωτογραφία: ΚΠΙΣΝ/ Νίκος Καρανικόλας
Επίσης, εκ των πραγμάτων, το τοπίο έχει αλλάξει από τότε. «Η περιβάλλουσα βλάστηση με τα στάχυα έχει αναπτυχθεί, δημιουργώντας μια διαφορετική σχέση και δυναμική με τη φωτιστική επέμβαση», σημειώνουν. Τώρα συγγενεύουν περισσότερο με αγρογλυφικά που εκπέμπουν μυστήριο μέσα στη βλάστηση. «Τοποθετώντας αυτό το σχήμα και πολλαπλασιάζοντάς το μέσα στο φυσικό περιβάλλον δημιουργήσαμε ένα πεδίο φωτός προς εξερεύνηση».
«Firefly Field»: Μα πού βρέθηκε αυτό το σμήνος από πυγολαμπίδες;
Firefly Field των Studio Toer. Φωτογραφία: ΚΠΙΣΝ/ Νίκος Καρανικόλας
Το πιο εντυπωσιακό έργο, τουλάχιστον από άποψη in situ τοποθέτησης, είναι εκείνο του Studio Toer. Το πολυσυλλεκτικό ντιζάιν γραφείο που δραστηριοποιείται από το 2011 με έδρα την Ολλανδία υιοθετεί μια διερευνητική προσέγγιση στις προτάσεις του, ενώ η ελευθερία του παιχνιδιού διατρέχει τον πυρήνα της πρακτικής του.
Στο κάλεσμα του ΚΠΙΣΝ ανταποκρίθηκε με ένα έργο που έκανε πρεμιέρα το 2019 στο φεστιβάλ Vivid Sydney και έγινε viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: το «Firefly Field» αποτελείται από εκατοντάδες διαφανείς κάψουλες με LED λαμπάκια, οι οποίες αντιγράφουν την κίνηση και την εμφάνιση των πυγολαμπίδων.
«Στο στούντιό μας συχνά δουλεύουμε με την κίνηση και κάνουμε πειράματα μήπως ανακαλύψουμε κάτι απρόσμενο», λένε τα μέλη της ομάδας. «έτσι, γεννήθηκε και το όμορφο θέαμα των αιωρούμενων φωτεινών σημείων κι αμέσως μας γοήτευσε το αποτέλεσμα».
Firefly Field των Studio Toer. Φωτογραφία: ΚΠΙΣΝ/ Νίκος Καρανικόλας
Το ενδιαφέρον είναι ότι αντί τα μικροσκοπικά «έντομα» να τοποθετηθούν διάσπαρτα στο έδαφος, όπως είχε συμβεί μέχρι σήμερα, δέθηκαν επάνω στο σκελετό του Θόλου, δημιουργώντας ένα πέπλο φωτός που φαίνεται από μακριά. Λεπτότατοι μεταλλικοί ράβδοι, αόρατοι τη νύχτα, συγκρατούν τις κάψουλες πάνω στην κατασκευή, καθώς ενσωματωμένοι κινητήρες δημιουργούν την απρόβλεπτη κίνηση των σωμάτων, τα οποία όντως παραπλανούν για νυχτόβιους μικροοργανισμούς που ψάχνουν το ταίρι τους.